De stikstofcrisis is een van de meest urgente milieuproblemen waarmee Nederland momenteel wordt geconfronteerd. In zijn boek “Uit de shit” (2023) biedt Thomas Oudman een leesbare en overzichtelijke analyse van deze crisis en verkent hij mogelijke oplossingen. Dit artikel belicht enkele belangrijke inzichten uit het boek en bespreekt de implicaties voor landbouw, milieu en beleid.
De oorsprong van de stikstofcrisis
De stikstofcrisis vindt zijn oorsprong in de intensieve landbouwpraktijken en industriële activiteiten die sinds de tweede helft van de twintigste eeuw zijn geïntensiveerd. Nederland, met zijn dichtbevolkte en sterk geïndustrialiseerde landschap, staat voor grote uitdagingen op het gebied van stikstofuitstoot. Oudman legt uit hoe de overmatige productie van stikstofverbindingen, zoals ammoniak (NH3) en stikstofoxiden (NOx), leidt tot verzuurde bodems, waterverontreiniging en verlies van biodiversiteit.
De gevolgen van overmatige stikstofuitstoot
Volgens Oudman heeft de stikstofcrisis verstrekkende gevolgen voor zowel het milieu als de humane gezondheid. De verstoorde stikstofcyclus leidt tot een overmaat aan nutriënten in oppervlakte water en ondergrondse watervoorraden, wat resulteert in algengroei en zuurstofgebrek, een fenomeen bekend als eutrofiëring. Dit heeft desastreuze effecten op aquatische ecosystemen en vispopulaties. Daarnaast draagt de depositie van stikstof op land bij aan de achteruitgang van gevoelige natuurgebieden, zoals heidevelden en veengebieden, die van nature juist arm zijn aan nutriënten.
De menselijke impact
Oudman wijst er ook op dat de stikstofcrisis directe gevolgen heeft voor de menselijke gezondheid. De uitstoot van NOx draagt bij aan de vorming van fijnstof (PM2.5), dat verantwoordelijk is voor o.a. ademhalingsproblemen en hart- & vaatziekten . Vooral kwetsbare groepen, zoals kinderen, ouderen en mensen met bestaande gezondheidsproblemen, worden het meest getroffen.
Oplossingen en innovaties
In “Uit de shit” biedt Oudman een reeks innovatieve oplossingen om de stikstofcrisis aan te pakken. Een van de belangrijkste benaderingen is de transitie naar de kringlooplandbouw. Dit houdt in dat landbouwpraktijken zodanig worden hervormd dat ze binnen de ecologische grenzen blijven en kringlopen worden gesloten. Het is vooral een streven naar minder gebruik van input van buiten het bedrijf, waarvan vooral kunstmest en krachtvoer onder een vergrootglas zouden moeten liggen. En dit realiseren met behoud van opbrengst/productie is daarbij natuurlijk de uitdaging. Dit heeft bovendien een gunstig effect op het rendement op bedrijfsniveau (minder kosten). Andere voorbeelden zijn o.a. precisielandbouw, het gebruik van stikstofbindende gewassen (maaimeststoffen) en verbeterde mestverwerkingstechnieken.
Daarnaast benadrukt Oudman het belang van technologische innovaties, zoals luchtwassers en katalysatoren, die de uitstoot van stikstofoxiden kunnen verminderen. Hij pleit ook voor strengere regulering en handhaving van stikstofuitstoot, evenals financiële prikkels om duurzame landbouwpraktijken te bevorderen. Het is dus niet het een of het ander, maar en/en/en.
Het belang van politieke wil
Een terugkerend thema in Oudman’s boek is het belang van politieke wil en beleidsinterventie. De stikstofcrisis vereist een gecoördineerde aanpak op zowel nationaal als Europees niveau. Oudman benadrukt dat beleidsmakers de urgentie van het probleem moeten erkennen en bereid moeten zijn om de nodige maatregelen te nemen, zelfs als deze op korte termijn economisch ingrijpend zijn.
Hoe kan bokashi bijdragen aan de oplossing?
Bokashi biedt verschillende voordelen die direct bijdragen aan het aanpakken van de stikstofproblematiek. Hier zijn enkele redenen waarom bokashi een effectieve oplossing is:
1. Vermindering van stikstofuitstoot
Een van de belangrijkste voordelen van bokashi is dat het helpt bij het verminderen van stikstofuitstoot. Traditionele compostering kan leiden tot aanzienlijke verliezen van stikstof in de vorm van ammoniak (NH3) en stikstofoxiden (NOx). Bij bokashi worden organische materialen gefermenteerd in een zuurstofarme omgeving, wat resulteert in minder gasvormige stikstofverliezen. Hierdoor blijft meer stikstof in de bodem beschikbaar, wat de noodzaak voor synthetische meststoffen vermindert.
2. Verbeterde bodemgezondheid
Bokashi draagt bij aan de verbetering van de bodemstructuur en -gezondheid. De gefermenteerde organische stof verhoogt het gehalte aan organisch stof in de bodem, wat de waterretentie en bodemvruchtbaarheid verbetert. Gezondere bodems hebben een hogere capaciteit om stikstof vast te houden en geleidelijk vrij te geven, wat de efficiëntie van stikstofgebruik in gewassen verhoogt en de uitspoeling van stikstof naar grond- en oppervlaktewater, vooral in de vorm van nitraat, vermindert.
3. Bevordering van microbieel leven
Bokashi als bodemverbeteraar ondersteunt een divers en actief microbieel leven in de bodem. Deze micro-organismen spelen een cruciale rol in de stikstofcyclus, omdat ze helpen bij de afbraak van organisch materiaal en de omzetting van stikstof in vormen die beter beschikbaar zijn voor planten. Een gezonde microbiële gemeenschap kan ook helpen bij het verminderen van pathogenen en het verbeteren van de algehele bodemgezondheid.
4. Circulaire landbouw
Bokashi past perfect binnen het concept van circulaire landbouw. Zeker als je bokashi maakt van beschikbaar lokaal organische materiaal, zoals maaisel, blad, voerresten en stalstrooisel. Deze materialen worden omgezet in een waardevolle meststof waarmee het gebruik van externe inputs, zoals kunstmest, kan worden verminderd en sluit de kringlopen van nutriënten op het boerenbedrijf zelf. Door het gebruik van bokashi kan de landbouwsector duurzamer en veerkrachtiger worden.
5. Minder afhankelijkheid van kunstmest
Door de verbeterde nutriëntencyclus en verhoogde bodemvruchtbaarheid die bokashi biedt, kan de afhankelijkheid van kunstmest aanzienlijk worden verminderd, evenals het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. Kunstmest is een belangrijke oorzaak van stikstofverliezen en vervuiling, en het verminderen van het gebruik ervan kan helpen de stikstofuitstoot te beperken en de impact op het milieu te verkleinen. Dit werkt bovendien door in de portemonnee.
Tot slot
“Uit de shit” van Thomas Oudman biedt een alarmerend maar hoopgevend perspectief op de stikstofcrisis. Door een combinatie van technologische innovaties, duurzame landbouwpraktijken en krachtige beleidsmaatregelen is het mogelijk om de stikstofuitstoot te verminderen en de schade aan het milieu te herstellen. Dit boek is een waardevolle bron voor iedereen die betrokken is bij of geïnteresseerd is in milieubeheer, landbouw, duurzaamheid en onze toekomst.
